Review of psychological studies on correlates of youth religiosity in post-socialist Bosnia and Herzegovina
Abstract
Research on religiosity in Bosnia and Herzegovina (B&H) and former Yugoslavia during the socialist period consistently shows that the majority of inhabitants (70–80%) identify as not religious. In the 1990s, many things changed in B&H, the most important definitely being the fall of the socialist system, expansion of ethnic awareness among all three dominant peoples (Bosniaks, Serbs, Croats), and ethnic war. These social circumstances were followed by changes in the relationship towards religion. Religion has become a very important and socially desirable ideology.
In this survey, we review psychological surveys and investigate to what extent young people in the post-socialist context of B&H are religious, and we examine the relationship between religiosity and other social, psychological, and demographic variables.
The results of close to 50 empirical surveys have been analysed. Papers were written in the period from 2000 to 2022. All papers included samples from B&H. The paper with the smallest sample had 163 respondents, while the biggest sample amounted to 7,000 respondents. The majority of papers had 300–550 respondents. All surveys encompassed young people between 15 and 25 years of age. The instruments used in most of the cases were the religiosity scales that rely on Allport’s concept of religious orientation, and they imply the existence of intrinsic and extrinsic dimensions (subscales) of religiosity.
The results of most of the research show that around 70–90% of participants identify as religious. People in Bosnia and Herzegovina are keen on identifying as religious, but that is much less accompanied by adequate and concrete religious attitudes and behaviours. Socio-demographic variables can be important for expressing religiosity, but those correlations are not consistent. Religiosity almost regularly correlates with conformity, authoritarianism, and conservatism. There is a tendency that religiosity can be a determinant of personal well-being. Correlation is found with better family relations, altruism, lower anti-social behaviours, and, in some research, greater satisfaction with life and optimism. In contrast to that, religiosity can be connected with certain realistically or potentially problematic constructs such as social and ethnic distances, authoritarianism, dogmatism, and ethnocentrism. In the future, it is necessary to work on the development of religiosity, which is a factor of internal and social well-being, and not of intergroup disputes.
References
Allport, G. W., & Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of personality and social psychology, 5(4), 432.
Argyle, M. (2000). Psychology and religion. New York: Routledge
Argyle, M. (2004). Psychology and religion. New York: Routledge
Babić, S. (2015). Religioznost i crte ličnosti mladih. [Neobjavljena master teza]. Filozofski fakultet Univerziteta u Banjaluci.
Bahtijarević, Š. (1975). Religijsko pripadanje s aspekta čovjeka i ljudske zajednice. Politička misao, 12(3), 51–77.
Batson, C. D., Schoenrade, P., & Wentis, W. L. (1993). Religion and individual. Oxford University Press.
Beit-Hallahmi, B., & Argyle, M. (1997). The psychology of religious behaviour, belief, experience. Routledge.
Čеkrliјa, Đ., Turјačanin, V., & Puhalо, S. (2004). Društvеnе оriјеntaciје mladih. Naciоnalni institut za bоrbu prоtiv narkоmaniје.
Drače, S., Efendić, E., & Hadžiahmetović, N. (2015). The relation among intrinsic religiosity, religious fundamentalism and attitudes toward out-groups in Muslims from Bosnia and Herzegovina. Primenjena psihologija, 8(4), 379–394.
Dušanić, S., & Turjačanin, V. (2004). Religiozna orijentacija i socijalna distanca adolescenata. In D. Branković (Ed.), Tradicija i savremenost (pp. 857–883). Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Dušanić, S., & Drobac-Stupar. M. (2005). Religioznost, sociodemografske karakteristike i bespomoćnost adolescenata. In M. Franceško (Ed.), Psihosocijalni aspekti društvene tranzicije u Srbiji. Filozofski fakultet Univerziteta u Novom Sadu .
Dušanić, S. (2005a). Socijalno-psihološki korelati religiozne orijentacije mladih. In M. Franceško (Ed.), Psihosocijalni aspekti društvene tranzicije u Srbiji, (pp. 165–189). Filozofski fakultet Univerziteta u Novom Sadu.
Dušanić, S. (2005b). Kanoničke relacije religioznosti i lokusa kontrole. In V. Turjačanin & Đ. Čekrlija (Eds.), Ličnost i društvo II – Etnički državni i evropski identitet (pp. 150–158). Friedrich Ebert Stiftung.
Dušanić, S. (2005c). Religiozna orijentacija u relaciji sa konformizmom, autoritarnošću i nacionalnom vezanošću. In D. Branković (Ed.), Nauka i obrazovanje (Vol. II, pp. 125–135). Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Dušanić, S. (2006a). Religioznost i altruizam tokom i poslije božićnih praznika. Godišnjak za psihologiju, 4(4-5), 223–237. Filozofski fakultet.
Dušanić, S. (2006b). Psihološke determinante asocijalnog ponašanja mladih. In B. Kuzmanović & Z. Krnjajić (Eds.), Empirijska istraživanja u psihologiji 2006 (pp. 137–147). Institut za psihologiju.
Dušanić, S., Turjačanin, V., & Milosavljević, B. (2006). Otuđenje, pesimizam i bespomoćnost kao prediktori religioznosti. In B. Kuzmanović, & Z. Krnjajić, (Eds.), Empirijska istraživanja u psihologiji 2006 (pp. 147–157). Institut za psihologiju.
Dušanić, S. (2007a). Psihološka istraživanja religioznosti. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Dušanić, S. (2007b). Kada religija postaje dio problema. In G. Z. Golubović (Ur.), Homoreligiosus: Psihološko-teološki dijalog (pp. 68–102). Filozofski fakultet.
Dušanić, S. (2007c). Prediktori stavova mladih prema ratu kao ponašajnoj opciji. Godišnjak za psihologiju, 5(6–7), 95–110.
Dušanić, S. (2009). Porodica i religioznost. Centar za kulturni i socijalni popravak.
Dušanić, S (2011). Karakteristike religiozne sumnjičavosti kod mladih. Psihološka istraživanja, 14(1), 47–67.
Dušanić, S. (2012). Muškarci i rodni odnosi u BiH. Perpetuum mobile – Institut za razvoj mladih i zajednice.
Dušanić, S. (2013). Religioznost i određeni korelati mentalnog zdravlja mladih. Godišnjak za psihologiju, 9(11), 57–67.
Dušanić, S., Šašić, N., & Eraković, A. (2015). Religijski identitet mladih u Republici Srpskoj. In Knjiga sažetaka sa naučnog skupa Savremeni trendovi u psihologiji (pp. 241–243). Filozofski fakultet Univerziteta u Novom Sadu.
Dušanić, S., Lakić, S., & Turjačanin, V. (2018). Socijalne identifikacije mladih u relaciji sa porodičnom afektivnom vezanošću i roditeljskim ponašanjima. Psihološka istraživanja, 21(1), 91–110.
Filipovych, L., & Kolodny, A. (2004). Theology and religious studies in the postcommunist Ukraine: History, modern status, perspectives. Numen, 51(1), 78–93.
Gajić, M. (2012). Relacije između multidimenzionalnih konstrukata religioznosti, straha od smrti i stresnih iskustava. [Neobjavljena master teza]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Gavrić, M. (2013). Rеlaciје rеligiоznе оriјеntaciје i оsоbina ličnоsti. In S. Radetić Lovrić, T. Vučina, M. Koso-Drljević & S. Drače (Eds.), Zbornik radоva III Коngrеsa psihоlоga Bоsnе i Hеrcеgоvinе (pp.81–96). Mostar.
Graonić, V. (2008). Religiozna orijentacija i zloupotreba toksičnih supstanci kod adolescenata. [Neobjavljeni diplomski rad]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Hackney, C. H., & Sanders, G. S. (2003). Religiosity and mental health: A meta–analysis of recent studies. Journal for the scientific study of religion, 42(1), 43–55.
Hadžić, A. (2005). Formiranje religijskih pojmova kod adolescenata i odraslih osoba. [Neobjavljena magistarska teza]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci
Hood, R. W., Jr., Spilka, B., Hunsberger, B., & Gorsuch, R. (1996). The psychology of religion: An empirical approach (2nd ed.). Guilford Press.
Janković, I. (2015). Psihološke odrednice sujevjerja mladih. [Neobjavljena master teza]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Lale, A. (2014). Rodno zasnovani stavovi i religioznost srednjoškolaca. [Neobjavljeni diplomski rad]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjaluci.
Loewenthal, K. M. (2000). The psychology of religion: a short introduction. Oneworld publication.
Pantić, D. (1988). Klasična i svetovna religioznost. Institut društvenih nauka.
Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping: Theory, research, practice. Guilford.
Pralica, M., & Dušanić, S. (2019). Cognitive and emotional predictors of religious orientations. Еmpirical studies in psychology, 2, 125–128.
Radovanović, A. (2014). Religioznost i nereligiozni stavovi i ponašanja: Strategije suočavanja sa kognitivnom disonancom. [Neobjavljena master teza]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Rodić, M. (2012). Religioznost, socijalna podrška i sociodemografske karakteristike kao prediktori depresivnosti kod osoba treće životne dobi. [Neobjavljena master teza]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Runić, N. (2011). Relacije između multidimenzionalnih konstrukata religioznosti i etničke vezanosti. [Neobjavljena master teza]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Saroglou, V. (2013). Religion, personality, and social behavior. Psychology Press.
Smajić, A. (2013). Povezanost religioznih orijentacija i političke tolerancije: provjera modela individualnih razlika. In S. Radetić Lovrić, T. Vučina, M. Koso-Drljević & S. Drače (Eds.), Zbornik radova III Kongresa psihologa Bosne i Hercegovine (pp. 251–262). Mostar.
Smajić, A. (2013). Uloga vjere u formiranju stava prema drugom i drukčijem: između religijskih ideala i bosanskohercegovačke stvarnosti. Vrhbosnensia, 1, 5–26.
Spasojević, D. (2018). Altruizam mladih: uloga socijalno poželjnog odgovaranja i religioznosti. [Neobjavljena master teza]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Subotić, S., Knežević, I., & Dimitrijević, S. (2014). Postoji li veza između socijalno poželjnog odgovaranja i religijskih orijentacija? Knjiga sažetaka sa naučnog skupa Otvoreni dani psihologije. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Šućurović D. (2012). Religioznost i kvalitet braka kod bračnih parova. [Neobjavljeni diplomski rad]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Šušnjar, A. (2017, January 15). Bogomolje pune ljudi, malo istinskih vjernika. Nezavisne novine. Retrieved from https://www.nezavisne.com/novosti/drustvo/Bogomolje-pune-ljudi-malo-istinskih-vjernika/19696
Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. In W. G. Austin, & S. Worchel (Eds.), The Social Psychology of Intergroup Relations. Brooks-Cole.
Tеšanоvić, J. (2012). Sоciо-psihоlоški kоrеlati pоsјеćivanja crkvе kоd adоlеscеnata. In J. Kolenović-Đapo, I. Fako, M. Koso-Drljević & B. Mirković (Eds.), Zbоrnik radоva sa Drugоg kоngrеsa psihоlоga BiH sa mеđunarоdnim učеšćеm (pp. 221–236). Društvo psihologa Republike Srpske.
Turjačanin, V. (2007). Psihosocijalni prostor i etnički odnosi mladih. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Turjačanin, V., Dušanić, S., & Lakić, S. (2017). Složeni socijalni identiteti u Bosni i Hercegovini. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
Turjačanin, V., Dušanić, S., & Lakić, S. (2015). Korelati zadovoljstva partnerskim od- nosom kod bračnih parova. In S. Marković, D. P. Babić, O. Tošković, Lj. Lazarević & O. M. Rosić (Eds.), Zbornik radova sa XXI naučnog skupa Empirijska istraživanja u Beogradu (pp. 122-129). Filozofski fakultet, Institut za psihologiju, Laboratorija za eksperimentalnu psihologiju.
Turjačanin, V., Majstorović, D., Turjačanin, M., Milosavljević, B., Dušanić, S. & Lovrić, S. (2010). Tolerancija u društvu. Centar za kulturni i socijalni popravak.
UNDP. (2003). Mladi u BiH. UNDP
Vejo, E. (2016). Religioznost i rizična ponašanja adolescenata u urbanim sredinama Federacije Bosne i Hercegovine. Centar za dijalog Vesatilija.
Vrcan, S. (1986). Položaj, svest i ponašanje mlade generacije Jugoslavije: preliminarna analiza rezultata istraživanja. Centar za istraživačku, dokumentacionu i istraživačku delatnost predsedništva konferencije SSOJ.
Vučković, M. (2007). Religioznost i socijalno neprihvatljiva ponašanja adolescenata. [Neobjavljeni diplomski rad]. Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
